عبدالحمید بن فحمس جناونیجَناونی، عبدالحمید بن فَحْمَس (یجَمْتاسِن)، کنیه‌اش ابوعبیده، از زاهدان مشهور اباضی و کارگزار رستمیان در جبل‌نفوسه است. فهرست مندرجات۲ - پذیرش سمت کارگزاری ۳ - رضایت مردم از ابوعبیده جناونی ۴ - تادیب خلف بن سمح ۵ - دستور امام عبدالوهاب به مدارا ۶ - تکرار دستور پدر توسط افلح ۷ - ادامه شورش های حلف ۸ - حمله خلف به روستای ادرف ۹ - نصیحت ابوعبیده جناونی به خلف ۱۰ - نبرد نهایی ابوعبیده جناونی با خلف ۱۱ - پیروزی عظیم سپاه ابوعبیده جناونی ۱۲ - سرانجام ابوعبیده جناونی و عاقبت خلف ۱۳ - مصلای عبدالحمید ۱۴ - ویژگی ها و محاسن ابوعبیده جناونی ۱۵ - اهمیت احکام اسلام در نزد او ۱۶ - جایگاه در میان مردم ۱۷ - وفات ابوعبیده جناونی ۱۸ - فهرست منابع ۱۹ - پانویس ۲۰ - منابع ۱ - تولد و وفات اوجناونی از زاهدان بزرگ اباضی روستای جَناون/ إجناون، واقع در نزدیکی روستای فُسّاطو در جبل‌نَفوسه بود. [۱]
و پانویس ۳، بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۲۴ـ ۱۲۵ چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۲]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۵۶، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۳]
سلیمان‌باشا بارونی، الازهار الریاضیة فی ائمة و ملوک الاباضیة، ج۲، ص۲۰۶، چاپ محمدعلی صلیبی، عمان ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۴]
سلیمان‌باشا بارونی، الازهار الریاضیة فی ائمة و ملوک الاباضیة، ج۲، ص۲۰۸، چاپ محمدعلی صلیبی، عمان ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۵]
معجم اعلام الاباضیة من القرن الاول الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، ج۲، ص۲۴۴، دارالمغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
از تاریخ تولد و وفات و زادگاه وی اطلاعی در دست نیست؛ اما، بنا بر بعضی قرائن، [۶]
سعد زغلول عبدالحمید، تاریخ المغرب العربی، ج۲، ص۳۱۳ـ۳۱۴، اسکندریه ۱۹۷۹ـ۱۹۹۰.
[۷]
سعد زغلول عبدالحمید، تاریخ المغرب العربی، ج۲، ص۳۳۱، اسکندریه ۱۹۷۹ـ۱۹۹۰.
[۸]
سعد زغلول عبدالحمید، تاریخ المغرب العربی، ج۲، ص۳۴۶، اسکندریه ۱۹۷۹ـ۱۹۹۰.
[۹]
محمدعلی دبّوز، تاریخ المغرب الکبیر، ج۳، ص۴۷۶، ( قاهره ( ۱۳۸۲ـ۱۳۸۴ / ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴.
[۱۰]
محمدعلی دبّوز، تاریخ المغرب الکبیر، ج۳، ص۵۰۰، ( قاهره ( ۱۳۸۲ـ۱۳۸۴ / ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴.
[۱۱]
سلیمان‌باشا بارونی، الازهار الریاضیة فی ائمة و ملوک الاباضیة، ج۲، ص۱۹۵ـ۱۹۷، چاپ محمدعلی صلیبی، عمان ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۱۲]
معجم اعلام الاباضیة من القرن الاول الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، ج۲، ص۲۴۴، دارالمغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
احتمالاً در اواسط قرن دوم در روستای جناون به دنیا آمده و در همانجا رشد و نمو یافته و به فراگیری علم پرداخته است.
۲ - پذیرش سمت کارگزاریپس از مرگ ابوالحسن ایوب بن عباس، کارگزار رستمیان در تاهَرت در اوایل قرن سوم، جناونی جانشین وی شد. او ابتدا از پذیرفتن این منصب امتناع ورزید، ولی سرانجام در برابر پافشاری امام اباضیان، عبدالوهاب بن عبدالرحمان رستمی (حک : ۱۶۸ـ ۲۰۸)، که وی را از زمان اقامتش در جبل نفوسه می‌شناخت، و تأکید و علاقه‌مندی بیش از حد شیوخ و بزرگان اباضی جبل‌نفوسه، که او را شایسته‌ترین فرد برای تصدی این سمت می‌دانستند، و پس از مشورت با مارَن، پیرزن دانشمند و پرهیزگار و معروف به جده مشایخ ساکن روستای جَمّاری، و به روایتی اَرْجی اَزْمار، کارگزاری رستمیان را در جبل‌نفوسه پذیرفت. [۱۳]
بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۲۴ـ۱۲۶، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۱۴]
احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، ج۱، ص۷۰ـ ۷۱، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
[۱۵]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۵۷ـ ۱۵۸، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۱۶]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۸۹ ۹۲، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۳ - رضایت مردم از ابوعبیده جناونیمردم از تعیین وی برای اداره امورشان بسیار شادمان شدند. [۱۷]
سلیمان‌باشا بارونی، الازهار الریاضیة فی ائمة و ملوک الاباضیة، ج۲، ص۲۰۸، چاپ محمدعلی صلیبی، عمان ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
وی در طول مدت حکومتش با عدالت رفتار کرد و به بهترین وجه ممکن به اداره امور پرداخت و افراد صالح را در رأس امور نواحی گماشت و با بزرگان در مسائل مختلف به مشورت پرداخت. [۱۸]
بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۲۶، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۱۹]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۵۸، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۲۰]
سلیمان‌باشا بارونی، الازهار الریاضیة فی ائمة و ملوک الاباضیة، ج۲، ص۲۰۸، چاپ محمدعلی صلیبی، عمان ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۴ - تادیب خلف بن سمحنخستین اقدام حکومتی وی تأدیب فردی بود که می‌خواست رسمی جاهلی را احیا کند. [۲۱]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۱۰۲، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
خَلَف بن سَمْح بن ابی‌الخطاب بن عبدالاعلی' مَعافِری، که انتظار داشت به جای جناونی کارگزار رستمیان در جبل‌نفوسه شود، از گماشتن وی خشمگین شد و سر به شورش برداشت و گروههایی از دزدان و اوباش را، برای غارت و دست درازی به نوامیس و اموال نواحی تحت فرمان جناونی، به جبل‌نفوسه گسیل داشت. ۵ - دستور امام عبدالوهاب به مداراوی خبر حملات و تجاوزهای خلف بن سمح را به اطلاع امام عبدالوهاب بن عبدالرحمان رستمی رساند و نظر او را جویا شد. امام در پاسخ از جناونی خواست با خلف سازش کند و جز به ضرورت با وی نجنگد. [۲۲]
بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۲۷ـ ۱۲۸، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۲۳]
احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، ج۱، ص۷۱ـ۷۲، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ) ۱۳۹۴/۱۹۷۴ ).
[۲۴]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۲۵]
سلیمان‌باشا بارونی، الازهار الریاضیة فی ائمة و ملوک الاباضیة، ج۲، ص۲۰۹، ج۲، ص۲۰۹، چاپ محمدعلی صلیبی، عمان ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۲۶]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۹۴ـ ۹۵، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۶ - تکرار دستور پدر توسط افلحابوعبیده، طبق دستور امام اباضیها، با خلف بن سمح مدارا کرد و تجاوزهای وی را نادیده گرفت تا اینکه خبر مرگ عبدالوهاب بن عبدالرحمان رستمی (متوفی ۲۰۸) را شنید. [۲۷]
احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، ج۱، ص۷۲، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ) ۱۳۹۴/۱۹۷۴ ).
[۲۸]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۵۹، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
جناونی، پس از مرگ عبدالوهاب بن عبدالرحمان رستمی و تعیین فرزندش اَفلَح به جانشینی وی به عنوان امام جدید اباضیهای تاهرت، نامه‌ای برای افلح نوشت و نظرش را در مورد مقابله با خلف بن سمح معافری جویا شد و افلح نیز همان نظر پدرش را داد. [۲۹]
بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۲۹، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۳۰]
احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، ج۱، ص۷۲، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ) ۱۳۹۴/۱۹۷۴ ).
[۳۱]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۵۹، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۳۲]
سلیمان‌باشا بارونی، الازهار الریاضیة فی ائمة و ملوک الاباضیة،ج ۲، ص۲۲۱ـ۲۲۲، چاپ محمدعلی صلیبی، عمان ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۷ - ادامه شورش های حلفخلف بن سمح که برگزیدن افلح را به چشم حقارت می‌نگریست و دستور امام جدید اباضیها را به جناونی، مبنی بر سازش و مدارا، نوعی ترس و زبونی او می‌شمرد، در ناحیه تِیمَتی (تمتی)، واقع در بخش شرقی جبل نفوسه، مستقر گردید و از آنجا به مناطق زیر نفوذ دولت رستمیان یورش برد و جبل‌نفوسه را نیز در معرض قتل و غارت و تجاوز قرار داد. [۳۳]
ورجلانی، بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۳۴]
احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، ج۱، ص۷۲، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ) ۱۳۹۴/۱۹۷۴).
[۳۵]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۵۹، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۳۶]
سلیمان‌باشا بارونی، الازهار الریاضیة فی ائمة و ملوک الاباضیة، ج۲، ص۲۲۲، چاپ محمدعلی صلیبی، عمان ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۸ - حمله خلف به روستای ادرفجناونی همچنان بردباری و اغماض را ادامه داد تا اینکه سپاهیان خلف به روستای أَدْرَف/ اِدْرَف/ اذرف، در شش کیلومتری جادو، که زیرنظر جناونی بود، یورش بردند و ده تن از افراد آنجا را به قتل رساندند. پس از این کشتار، جناونی دستور جنگ داد و در این نبرد بسیاری از سپاهیان خلف کشته شدند. [۳۷]
و پانویس ۸، بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۳۰ چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۳۸]
احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، ج۱، ص۷۳، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ) ۱۳۹۴/۱۹۷۴ ).
[۳۹]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۵۹، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۴۰]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۹۵، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
خلف در این نبرد شکست خورد و به تیمتی بازگشت. ابوعبیده نیز پیروزمندانه به جناون رفت. [۴۱]
بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۳۱، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۴۲]
احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، ج۱، ص۷۳، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ۱۳۹۴/۱۹۷۴ .
[۴۳]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۵۹، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۹ - نصیحت ابوعبیده جناونی به خلفآنگاه جناونی برای خلف نامه نوشت و از وی خواست از این جنگ عبرت گیرد و دیگر به مناطق او تجاوز نکند و در نواحی خود بماند. خلف این نصیحت را نپذیرفت و مجدداً به قلمرو جناونی هجوم برد و به کشتار مردم ادامه داد. [۴۴]
بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۳۰، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۴۵]
احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، ج۱، ص۷۳، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ) ۱۳۹۴/۱۹۷۴ ).
[۴۶]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۵۹، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۴۷]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۹۵ـ۹۶، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۱۰ - نبرد نهایی ابوعبیده جناونی با خلفحدود یک سال پس از این مصاف، خلف بن سمح با سپاهی بالغ بر چهل هزار تن، و به روایتی چهار هزار تن، به جنگ سپاه جناونی که تعدادشان هفتصد تن و به روایتی ۳۱۳ تن بود، رفت. [۴۸]
بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۳۰، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۴۹]
احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، ج۱، ص۷۴، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ) ۱۳۹۴/۱۹۷۴ ).
[۵۰]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۵۹ـ۱۶۰، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷ .
[۵۱]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۶۳، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۵۲]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۹۷، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
پیش از آغاز نبرد، خلف بن سمح دو تن را نزد جناونی فرستاد و از وی خواست از بیعت امام افلح رستمی دست بکشد و به او ملحق شود. جناونی، پس از بحث و گفتگو با این دو فرستاده و رد کردن این درخواست، خلف را به مباهله دعوت کرد. [۵۳]
بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۳۱ـ۱۳۲، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۵۴]
احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، ج۱، ص۷۴، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ) ۱۳۹۴/۱۹۷۴ ).
[۵۵]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۶۰، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۵۶]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۹۷ـ ۹۸، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۱۱ - پیروزی عظیم سپاه ابوعبیده جناونیدر شامگاه پنجشنبه ۱۳ رجب ۲۱۱ (۲۲۱ غلط است) جنگ مهیبی میان دو سپاه در گرفت که به پیروزی عظیم سپاهیان اندک جناونی انجامید. [۵۷]
بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۳۳ـ۱۳۴، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۵۸]
احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، ج۱، ص۷۵ـ۷۶، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ) ۱۳۹۴/۱۹۷۴ ).
[۵۹]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۶۰ـ۱۶۳، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۱۲ - سرانجام ابوعبیده جناونی و عاقبت خلفپس از این نبرد اثری از خلف نماند و مورخان کوچک‌ترین اشاره‌ای به سرانجام کار وی نکرده‌اند، در حالی که جناونی همچنان به حکومت در جبل‌نفوسه ادامه داد و هر شب در هفت مسجد از مساجد جبل‌نفوسه به عبادت می‌پرداخت. [۶۰]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۵۶، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۱۳ - مصلای عبدالحمیدجناونی مسجدی داشت که در آن هفتاد تن از مشایخ اقامت داشتند. [۶۱]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۶۳، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
این مسجد یکی از مشاهد جبل‌نفوسه و معروف به مصلای عبدالحمید بود که در مَطْکوداسِن قرار داشت. [۶۲]
معجم اعلام الاباضیة من القرن الاول الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، ج۲، ص۲۴۴، دارالمغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۱۴ - ویژگی ها و محاسن ابوعبیده جناونیجناونی به داشتن اخلاق نیکو و پرهیزگاری شدید و ساده‌زیستی و رویگردانی از تجملات دنیوی و دفاع از حق و حقیقت و ضعفا شهره بود. [۶۳]
سلیمان‌باشا بارونی، الازهار الریاضیة فی ائمة و ملوک الاباضیة،ج ۲، ص۲۰۶، چاپ محمدعلی صلیبی، عمان ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۶۴]
سلیمان‌باشا بارونی، الازهار الریاضیة فی ائمة و ملوک الاباضیة،ج ۲، ص۲۰۸، چاپ محمدعلی صلیبی، عمان ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۶۵]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۱۰۳، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
در زندگی او دهها حادثه روی داد که گواه بر علم و عدل و شایستگی و پرهیزگاری اوست و گواهی هیئت علمای جبل‌نفوسه در نزد امام عبدالوهاب رستمی، بهترین شاهد بر زهد و علم و تقوای وی است. [۶۶]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۱۰۱، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۱۵ - اهمیت احکام اسلام در نزد اودر احقاق حق مردم بسیار سرسخت و قاطع بود و در لزوم اجرای احکام شریعت اسلامی با کسی سازش نمی‌کرد [۶۷]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۹۳ـ۹۴، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
[۶۸]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۱۰۰، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
و در این مورد حداقل دوبار به امام اباضیها، عبدالوهاب بن عبدالرحمان رستمی، در هنگام اقامتش در روستای میری واقع در جبل نفوسه، در خصوص عملکرد یارانش که از حکم شرع تخطی کرده و به کشتزارهای مردم آسیب رسانده بودند، تذکر تندی داد. [۶۹]
احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، ج۱، ص۱۶۳، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۷۰]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۹۳ـ۹۴، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
[۷۱]
علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، حلقه۲، قسم۱، ص۱۰۱ـ۱۰۲، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۱۶ - جایگاه در میان مردموی نزد مردم جبل نفوسه جایگاه رفیعی داشت و او را مستجاب الدعوة می‌شمردند. [۷۲]
و پانویس ۷، بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۲۴، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
۱۷ - وفات ابوعبیده جناونیابوعبیده در زمان امامت افلح بن عبدالوهاب بن عبدالرحمان رستمی، که نیم قرن به درازا کشید، وفات یافت [۷۳]
بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، ج۱، ص۱۳۵، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
و ظاهراً در همان جناون مدفون گردید.
۱۸ - فهرست منابع• سلیمان‌باشا بارونی، الازهار الریاضیة فی ائمة و ملوک الاباضیة، ج۲، چاپ محمدعلی صلیبی، عمان ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛ • محمدعلی دبّوز، تاریخ المغرب الکبیر، ( قاهره ( ۱۳۸۲ـ۱۳۸۴ / ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴؛ • احمدبن سعید درجینی، کتاب طبقات المشائخ بالمغرب، چاپ ابراهیم طلاّی، الجزائر ) ۱۳۹۴/۱۹۷۴ )؛ • سعد زغلول عبدالحمید، تاریخ المغرب العربی، اسکندریه ۱۹۷۹ـ۱۹۹۰؛ • احمدبن سعید شمّاخی، کتاب السیر، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛ • معجم اعلام الاباضیة من القرن الاول الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمدبن موسی باباعمی و دیگران، چاپ محمدصالح ناصر، بیروت: دارالمغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/۲۰۰۰؛ • علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴؛ • بحیی بن ابوبکر ورجلانی، کتاب السیرة و اخبار الائمة، چاپ عبدالرحمان ایوب، تونس ۱۴۰۵/۱۹۸۵ ۱۹ - پانویس
۲۰ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالحمید بن فحمس جناونی»، شماره۴۹۲۲. رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اباضیه
|